Φόβος: Η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, που δημιουργείται ως απάντηση σε εξωτερικό πραγματικό κίνδυνο ή απειλή, που γίνεται αντιληπτός συνειδητά. Ο φόβος περιλαμβάνει τόσο υποκειμενική αίσθηση φόβου (ψυχολογική διάσταση) όσο και φυσιολογικές μεταβολές που είναι κυρίως επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, επιτάχυνση της αναπνοής, τρόμος των μυών και ανακατανομή του αίματος από το δέρμα και τα σπλάχνα στους μεγάλους μυς (φυσιολογική διάσταση). Οι μεταβολές αυτές προετοιμάζουν το σώμα για μυϊκή δραστηριότητα (πάλη ή φυγή) που μπορεί να είναι απαραίτητη ως απάντηση στην απειλή.
Πέρα από τον ψυχρό ορισμό, τι είναι εν τέλει ο φόβος; Πως καταφέρνει να μας κυριεύει και να μας αναγκάζει να χάνουμε τη λογική μας; Τι επιπτώσεις έχει στη ψυχή και στο σώμα μας; Μπορούμε να τον νικήσουμε ή απλά παραλύουμε μπροστά στο μέγεθός της επίδρασης που έχει πάνω μας και αφηνόμαστε στο έλεος του;
Ο Σίγκμουντ Φρόϋντ θεωρούσε πως ο φόβος είναι ένα στρατηγικό τέχνασμα της ψυχής. Για να τον ξεπεράσουμε πρέπει να εξωτερικεύουμε το εσωτερικό άγχος που μας διακατέχει και να το μεταφέρουμε σ' ένα αντικείμενο το οποίο αναγνωρίζουμε, ώστε να μπορέσουμε να το ελέγξουμε. Για τους περισσότερους αυτή η δοκιμασία είναι αδιανόητη, ενώ σε πολλούς η προσπάθεια προκαλεί τραγικά αποτελέσματα στην ψυχοσύνθεση τους.
Γιατί, όμως, υπάρχει ο φόβος στη ζωή μας; Η δημιουργός φύση μας έδωσε τον φόβο σαν όπλο, για να προφυλαχτούμε από τον κίνδυνο. Η ορθή χρήση του, άλλωστε, ενεργεί ως προειδοποίηση προφυλάσσοντας μας από την αμέλεια και την αδιαφορία έναντι των προκλήσεων της ζωής. Και είναι τόσο θεμελιώδης αντίδραση που εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο στα ζώα, τα ψάρια, ακόμα και στα φυτά.
Όταν ο φόβος κυριεύει μυαλό και σώμα αρχίζουν να προκαλούνται σημαντικές ζημιές στην υγεία του ατόμου. Πώς, όμως, γίνεται αντιληπτός σε μας; Ο φόβος παράγεται στον εγκέφαλο μας (μέρη του είναι τα: θάλαμος, αισθητήριος φλοιός, ιππόκαμπος, αμυγδαλή). Οι αισθήσεις αντιλαμβάνονται κάποιο σήμα, που πιθανώς να αποτελεί κίνδυνο και το στέλνουν άμεσα, μέσω του θαλάμου, στην αμυγδαλή, η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί τους μηχανισμούς αντίδρασης. Αν αποδειχτεί ότι το σήμα δεν είχε σχέση με κάποιο κίνδυνο διακόπτεται η δραστηριότητα της αμυγδαλής και το σώμα ηρεμεί. Σε αντίθετη περίπτωση προτρέπει το νευρικό σύστημα να αυξήσει την καρδιακή και την αναπνευστική λειτουργία. Έτσι, η αναπνοή αυξάνεται, η καρδιά χτυπάει ταχύτερα, η πίεση αυξάνεται, όπως και η εφίδρωση για να ρυθμιστεί η θερμοκρασία του σώματος, ελευθερώνεται γλυκόζη, από το συκώτι, στο αίμα και τα πόδια με τα χέρια τροφοδοτούνται με περισσότερο αίμα. Παρόλο που ο οργανισμός του ανθρώπου είναι σχεδιασμένος για να αντιδρά άμεσα στους κινδύνους, η συνεχής ενεργοποίηση σε τέτοιες καταστάσεις προκαλεί προβλήματα σε βάθος χρόνου. Τέτοια είναι η απώλεια μνήμης, η εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, η υψηλή πίεση και τα στομαχικά έλκη.
Ο φόβος σαν συναίσθημα έχει απασχολήσει τόσο τον επιστημονικό όσο και τον πνευματικό κόσμο και μάλιστα στις μέρες μας , της παγκόσμιας φοβο (τρομο) υστερίας, τα λεγόμενα τους αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ο Κ. Ουσίνσκι έγραψε:<< Ο φόβος είναι η μεγαλύτερη πηγή των ελαττωμάτων μας >>, ενώ ο Φ.Κούπερ είπε:<< Ο φόβος κάνει τους έξυπνους ανόητους και τους δυνατούς αδύναμους >>. Τέλος ο Σαίξπιρ θεωρούσε ότι:<< Ο φόβος είναι ο παντοτινός συνοδοιπόρος της αναλήθειας >>. Από την άλλη, οι επιστήμονες, μην έχοντας βρει κάποια ουσία ή φάρμακο που να αποβάλλει τον φόβο, συνιστούν ο άνθρωπός να βρει τη δύναμη να αποδεχθεί τον φόβο , για να μπορέσει να τον ελέγξει, και να προσπαθήσει να μην τον σκέπτεται. Άλλωστε όπως προτείνει ο καθηγητής Λι Μπέρκ:<< Αν ο φόβος είναι μεγάλος, στείλτε του κάποιους κλόουν>>.
Σημ: Ο πίνακας είναι η ''Γκουέρνικα'' του Πάμπλο Πικάσο ( 1937 )
