Σερβίρω εικόνες, ανακινώ το ποτήρι μου για να γεμίσει το δωμάτιο αρώματα και γεύομαι νοητά ξανά και ξανά κάθε στιγμή του ταξιδιού, προσπαθώντας να προσδιορίσω τις αισθήσεις που εγείρονται όταν αφήνεσαι να παρασυρθείς από την γοητεία της Βιέννης. Σίγουρα έχει το άρωμα ζεστής σοκολάτας, τη γεύση ενός καλοψημένου λουκάνικου, το άκουσμα μιας όπερας του Μότσαρτ, την μπαρόκ όψη ενός μεσαιωνικού ανακτόρου και το άγγιγμα της αγαπημένης μου, που με προτρέπει να θαυμάσω την τελειότητα ενός πίνακα του Κλιμτ.
Φτάνοντας στην Αυστρία, ο καιρός είναι αυτός , που πρώτος, σε προετοιμάζει γι' αυτό που σε περιμένει κατά τη διαμονή σου εκεί. Μια γλυκιά μουντάδα σκιαίνει τον καμβά και η Βιέννη, ως άλλος πίνακας του Σίλε, σε αποχρώσεις του γκρι, είναι έτοιμη να σε ταξιδεύσει πίσω στο χρόνο. Η ατμόσφαιρα, πλημμυρισμένη από υπέροχες μελωδίες και μυρωδιές, προσφέρει το κατάλληλο σκηνικό, για να πρωταγωνιστήσεις σε μια παράσταση δρόμου, οι σκηνές της οποίας εξελίσσονται ενώπιον σου. Συνειδητά ή ασυνείδητα γίνεσαι συμμέτοχος στην μέθεξη αυτή, μιας και η Βιέννη έχει την πρόθεση να σου φανερώσει όλα τα μυστικά της.

Η αυλαία ανοίγει και ξεπροβάλει ο επιβλητικός Καθεδρικός ναός του Αγίου Στεφάνου.Εδώ είναι το σημείο της πόλης στο οποίο, σαν μωσαϊκό, ξεδιπλώνονται όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, που αναδεικνύουν το μεγαλείο της. Οι σπειροειδείς δρόμοι και οι πλατείες γύρω από το ναό αποτελούν το παλιό κέντρο της Βιέννης και σημείο συνάντησης. Λίγο πιο πέρα, στην οδό Γκρινανγκεργκασε, μικρά βιβλιοπωλεία και γκαλερί υποδέχονται τους μύστες των τεχνών. Ακριβώς απέναντι από τον Καθεδρικό η απαστράπτουσα πρόσοψη του Χάας Χάους βρίσκεται για να αποδείξει την άνεση με την οποία αποδέχονται την εξέλιξη του χρόνο οι Βιεννέζοι. Διασχίζοντας την οδό Γκράμπεν θαυμάσαμε την μεγαλοπρέπεια του Στύλου της Πανώλης.Στρίβοντας αριστερά στην Κολμαρκτ συναντήσαμε το ζαχαροπλαστείο Ντέμελ και δεν υπήρχε περίπτωση να αντισταθούμε στην επιθυμία να δοκιμάσουμε ένα από τα λαχταριστά παραδοσιακά Τόρτεν ή Στρούντελ. Μπροστά μας έχουμε πλέον τα επιβλητικά ανάκτορα του Χοφμπουργκ. Κρυμμένη σε μια γωνία βρίσκεται η Αλμπερτίνα, μια πινακοθήκη που περιλαμβάνει χιλιάδες έργα μεγάλων δημιουργών. Μια στάση, για ένα ζεστό καφέ, μας οδήγησε στο Καφέ Τσεντράλ, που βρίσκεται στην οδό Χερενγκασε, στέκι πολλών καλλιτεχνών. Κάθε κόκκος καφέ είναι εμποτισμένος με τις ιδέες και τα πιστεύω όλων των ανθρώπων της νόησης, που πέρναγαν τις ώρες τους εδώ, συζητώντας. Θες δε θες διακατέχεσαι από το μεγαλείο του χώρου και αποκτάς την πνευματική και σωματική τόνωση που χρειάζεσαι , για να συνεχίσεις το δρόμο του βιεννέζικου παραμυθιού.Επόμενος σταθμός η συνοικία των μουσείωνΑποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά κέντρα του κόσμου και η παρουσία μας σ' αυτό το επιβλητικό και πολυποίκιλο συγκρότημα, αν και άκρως κουραστική, μας πρόσφερε μια ανεπανάληπτη εμπειρία.Αλλωστε οι πέτρινοι ''καναπέδες'' στο αίθριο δίνουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για ξεκούραση με στυλ.Στη συνέχεια περνώντας από το κοινοβούλιο, το δημαρχείο, το εθνικό θέατρο, την όπερα, θαυμάσαμε την εκπληκτική αρχιτεκτονική τους, που αναδεικνύει τη μεγαλοπρέπεια της Βιέννης. Αποκορύφωμα αποτέλεσε η επίσκεψη μας στα παλάτια και τους κήπους του Μπελβεντέρε και του Σένμπρουν.Τα παλάτια αυτά, που αποτελούν την απτή απόδειξη του ένδοξου ιστορικού παρελθόντος της Αυστρίας, σήμερα είναι σπουδαία κέντρα τέχνης και πολιτισμού και φιλοξενούν τεράστια έργα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιας.Κορυφαίο ίσως όλων ''Το φιλί'' του Γκουστάβ Κλιμτ, που βρίσκεται στο Άνω παλάτι του Μπελβεντέρε.Είναι υπέροχο να κρατάς στην αγκάλια σου την αγαπημένη σου και να αφήνεις τον εαυτό σου να παρασυρθεί από τη μαγεία του απόλυτου ερωτικού πάθους, όπως αυτό αποτυπώνεται στον πίνακα από τις πινελιές του δημιούργου του.Και μέσα σε όλα αυτά ένα ναζιάρικο σκιουράκι ήρθε να κλέψει, για λίγο, την προσοχή μας στο δάσος γύρω από το παλάτι του Σενμπρουν.Η φύση, άλλωστε, έχει χαριστεί απλόχερα στη Βιέννη και αποτελει αναπόσπαστο κομμάτι της ''προσωπικότητας'' της.Για το τέλος κράτησα την επίσκεψή μας στο σήμειο, για πολλούς, κατατεθέν της πόλης, που δεν είναι άλλο από τον Τροχό του Πράτερ.Η θέα είναι εκπληκτική- αν και πρέπει να αποφεύγονται τα άκρα του- και αποτελεί το καλύτερο μέρος για να θαυμάσεις τις ομορφιές της Βιέννης από ψηλά.
Ταξιδιάρικη, εξερευνητική, ρομαντική, καλλιτεχνική, παιχνιδιάρικη ή οποιαδήποτε άλλη διάθεση και αν έχεις η Βιέννη είμαι σίγουρος πως μπορεί να καλύψει όλες τις απαιτήσεις και προσδοκίες σου.Αρκεί να αφεθείς άνευ όρων στις προκλήσεις-προσκλήσεις, που θα δεχτείς βαδίζοντας τα βιεννέζικα μονοπάτια.

Bis bald

''Αδριανού Απομνημονεύματα'' της Μαργκερίτ Γιουσενάρ

Η Μαργκερίτ Γιουσενάρ γράφει:<< Οι πράξεις είναι το μόνο μέσο που διαθέτουμε για να σχηματιστούμε στην μνήμη των ανθρώπων>>. Τη πίστη της αυτή υπερασπίστηκε σ' όλη της τη ζωή, καταθέτοντας, ως απτή απόδειξη των λεγομένων της, ένα τεράστιο, αλλά κυρίως εμπνευσμένο έργο.Ένα μικρό δείγμα της αξεπέραστης γραφής της μπορούμε να γευτούμε στο ''Αδριανού Απομνημονεύματα''. Μέσω του αυτοκράτορα Αδριανού,αποτυπώνει θέσεις και πιστεύω της, που διαχρονικά αγγίζουν ευαίσθητα θέματα της προσωπικής και κοινωνικής φύσης της ανθρώπινης ύπαρξης. Επίσης, με μια ενδοσκοπική διάθεση, ξεγυμνώνει τις ανθρώπινες αδυναμίες, χωρίς αρνητισμό, αλλά με ειλικρινή πρόθεση να αναγνωρίσει το μεγαλείο που αναδύεται μέσα από την εσωτερική μάχη του ανθρώπου να τις ξεπεράσει. Παρακάτω καταγράφονται μερικές από τις απόψεις της:

1. Η λέξη ηδονή κρύβει αντιφατικές πραγματικότητες όταν περιλαμβάνει, σύγχρονα, τις έννοιες της ζεστασιάς, της γλυκύτητας, της αγωνίας και του σπαραγμού.
2. ... τη σάρκα, αυτό το όργανο το φτιαγμένο από μυς, αίμα κι επιδερμίδα, αυτό το άλικο σύννεφο που έχει γι' αστραπή του την ψυχή.
3. Αυτό που μας καθησυχάζει στον ύπνο είναι ότι βγαίνουμε απ' αυτόν αμετάβλητοι, αφού κάποια παράξενη απαγόρευση μας εμποδίζει να πάρουμε μαζί μας το ακριβές υπόλειμμα από τα όνειρα μας.
4. Τρία μέσα για να αποτιμήσω την ανθρώπινη ύπαρξη: τη μελέτη του εαυτού μου, την παρατήρηση των άλλων και τα βιβλία.
5. Πραγματικός τόπος γέννησης μας είναι αυτός στον οποίο βλέπουμε για πρώτη φορά με καθαρό μάτι τον εαυτό μας.
6. Το μεγάλο μας λάθος είναι πως προσπαθούμε να αποσπάσουμε από τον καθένα αρετές που δεν έχει, παραμελώντας να του καλλιεργήσουμε εκείνες που έχει.
7. Δεν απέκτησα παρά δύο ή τρεις μανιακούς εχθρούς για τους οποίους, όπως συμβαίνει πάντα, ήμουν μερικώς υπεύθυνος.
8. Μόλις με απωθούσε κάτι, το έκανα αντικείμενο έρευνας, προσπαθούσα να του αποσπάσω με τέχνη κάποιο στοιχείο χαράς.
9. Όταν έχει κανείς δίκιο πάρα πολύ νωρίς, έχει άδικο.
10. Το παρθένο χρυσάφι του σεβασμού θα ήταν πολύ μαλακό δίχως κάποιο κράμα φόβου.
11. Η ηθική είναι μια ιδιωτική συμφωνία. Η αξιοπρέπεια είναι δημόσια υπόθεση.
12. Οι περισσότεροι συμμετέχουν στη θηριωδία που αγωνίζονται να διορθώσουν.
13. Κάθε νόμος που παραβαίνεται αρκετά συχνά είναι κακός.
14. Και τι άλλο είναι η ίδια η ηδονή από μια στιγμή παράφορης προσοχής που παραχωρούμε στο κορμί μας.
15. Κάθε ευτυχία είναι ένα έργο τέχνης. Το παραμικρότερο λάθος την ψευτίζει. Ο παραμικρότερος δισταγμός την αλλοιώνει. Το παραμικρότερο βάρος της αφαιρεί τη λάμψη της, η παραμικρότερη ανοησία την αποκτηνώνει.
16. Αν οι ψυχές κατέχουνε μια προσωπική τους ταυτότητα, μπορούνε να εναλλάσσονται, μπορούν να πηγαίνουν από το ένα στο άλλο πλάσμα σαν τη γουλιά το κρασί που αλλάζουν δύο εραστές μέσα σ' ένα φιλί.
17. Η μακρυζωϊα φαινόταν σα να τον είχε ξεγυμνώσει από κάθε ανθρώπινη ευλυγισία.
18. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν στη θέση της μνήμης τους ένα παρατημένο νεκροταφείο , όπου κείνται, δίχως τιμές, νεκροί που πάψαμε ν' αγαπάμε.
19. Τα τρία τέταρτα από τις πνευματικές ασκήσεις μας σήμερα πια δεν είναι άλλο από κεντήματα στο κενό. Αυτή η πνευματική μετριότητα συνοδεύεται σχεδόν πάντα από μιαν εξωφρενική ψυχική κατάπτωση.
20. Η νοσταλγία είναι η μελαγχολία της επιθυμίας.
21. Η αιώνια δυνατότητα της αυτοκτονίας με βοηθούσε να υποφέρω με λιγότερη ανυπομονησία την ύπαρξή μου.
22. Πίστευα το θάνατο μου σαν την πιο προσωπική από τις αποφάσεις μου, υπέρτατο καταφύγιο ενός ελεύθερου ανθρώπου.

Σημ: Ο πίνακας είναι ''Η γυμνή Μάγια'' του Φρανσίσκο Γκόγια (1800)

Ο φόβος

Φόβος: Η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, που δημιουργείται ως απάντηση σε εξωτερικό πραγματικό κίνδυνο ή απειλή, που γίνεται αντιληπτός συνειδητά. Ο φόβος περιλαμβάνει τόσο υποκειμενική αίσθηση φόβου (ψυχολογική διάσταση) όσο και φυσιολογικές μεταβολές που είναι κυρίως επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, επιτάχυνση της αναπνοής, τρόμος των μυών και ανακατανομή του αίματος από το δέρμα και τα σπλάχνα στους μεγάλους μυς (φυσιολογική διάσταση). Οι μεταβολές αυτές προετοιμάζουν το σώμα για μυϊκή δραστηριότητα (πάλη ή φυγή) που μπορεί να είναι απαραίτητη ως απάντηση στην απειλή.
Πέρα από τον ψυχρό ορισμό, τι είναι εν τέλει ο φόβος; Πως καταφέρνει να μας κυριεύει και να μας αναγκάζει να χάνουμε τη λογική μας; Τι επιπτώσεις έχει στη ψυχή και στο σώμα μας; Μπορούμε να τον νικήσουμε ή απλά παραλύουμε μπροστά στο μέγεθός της επίδρασης που έχει πάνω μας και αφηνόμαστε στο έλεος του;
Ο Σίγκμουντ Φρόϋντ θεωρούσε πως ο φόβος είναι ένα στρατηγικό τέχνασμα της ψυχής. Για να τον ξεπεράσουμε πρέπει να εξωτερικεύουμε το εσωτερικό άγχος που μας διακατέχει και να το μεταφέρουμε σ' ένα αντικείμενο το οποίο αναγνωρίζουμε, ώστε να μπορέσουμε να το ελέγξουμε. Για τους περισσότερους αυτή η δοκιμασία είναι αδιανόητη, ενώ σε πολλούς η προσπάθεια προκαλεί τραγικά αποτελέσματα στην ψυχοσύνθεση τους.
Γιατί, όμως, υπάρχει ο φόβος στη ζωή μας; Η δημιουργός φύση μας έδωσε τον φόβο σαν όπλο, για να προφυλαχτούμε από τον κίνδυνο. Η ορθή χρήση του, άλλωστε, ενεργεί ως προειδοποίηση προφυλάσσοντας μας από την αμέλεια και την αδιαφορία έναντι των προκλήσεων της ζωής. Και είναι τόσο θεμελιώδης αντίδραση που εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο στα ζώα, τα ψάρια, ακόμα και στα φυτά.
Όταν ο φόβος κυριεύει μυαλό και σώμα αρχίζουν να προκαλούνται σημαντικές ζημιές στην υγεία του ατόμου. Πώς, όμως, γίνεται αντιληπτός σε μας; Ο φόβος παράγεται στον εγκέφαλο μας (μέρη του είναι τα: θάλαμος, αισθητήριος φλοιός, ιππόκαμπος, αμυγδαλή). Οι αισθήσεις αντιλαμβάνονται κάποιο σήμα, που πιθανώς να αποτελεί κίνδυνο και το στέλνουν άμεσα, μέσω του θαλάμου, στην αμυγδαλή, η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί τους μηχανισμούς αντίδρασης. Αν αποδειχτεί ότι το σήμα δεν είχε σχέση με κάποιο κίνδυνο διακόπτεται η δραστηριότητα της αμυγδαλής και το σώμα ηρεμεί. Σε αντίθετη περίπτωση προτρέπει το νευρικό σύστημα να αυξήσει την καρδιακή και την αναπνευστική λειτουργία. Έτσι, η αναπνοή αυξάνεται, η καρδιά χτυπάει ταχύτερα, η πίεση αυξάνεται, όπως και η εφίδρωση για να ρυθμιστεί η θερμοκρασία του σώματος, ελευθερώνεται γλυκόζη, από το συκώτι, στο αίμα και τα πόδια με τα χέρια τροφοδοτούνται με περισσότερο αίμα. Παρόλο που ο οργανισμός του ανθρώπου είναι σχεδιασμένος για να αντιδρά άμεσα στους κινδύνους, η συνεχής ενεργοποίηση σε τέτοιες καταστάσεις προκαλεί προβλήματα σε βάθος χρόνου. Τέτοια είναι η απώλεια μνήμης, η εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, η υψηλή πίεση και τα στομαχικά έλκη.
Ο φόβος σαν συναίσθημα έχει απασχολήσει τόσο τον επιστημονικό όσο και τον πνευματικό κόσμο και μάλιστα στις μέρες μας , της παγκόσμιας φοβο (τρομο) υστερίας, τα λεγόμενα τους αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ο Κ. Ουσίνσκι έγραψε:<< Ο φόβος είναι η μεγαλύτερη πηγή των ελαττωμάτων μας >>, ενώ ο Φ.Κούπερ είπε:<< Ο φόβος κάνει τους έξυπνους ανόητους και τους δυνατούς αδύναμους >>. Τέλος ο Σαίξπιρ θεωρούσε ότι:<< Ο φόβος είναι ο παντοτινός συνοδοιπόρος της αναλήθειας >>. Από την άλλη, οι επιστήμονες, μην έχοντας βρει κάποια ουσία ή φάρμακο που να αποβάλλει τον φόβο, συνιστούν ο άνθρωπός να βρει τη δύναμη να αποδεχθεί τον φόβο , για να μπορέσει να τον ελέγξει, και να προσπαθήσει να μην τον σκέπτεται. Άλλωστε όπως προτείνει ο καθηγητής Λι Μπέρκ:<< Αν ο φόβος είναι μεγάλος, στείλτε του κάποιους κλόουν>>.

Σημ: Ο πίνακας είναι η ''Γκουέρνικα'' του Πάμπλο Πικάσο ( 1937 )

Τα ρολόγια

Από τον ίσκιο του γνώμονα, που έπεφτε πάνω στην αριθμημένη πλάκα, ως τα ατομικά ρολόγια, ο άνθρωπος κυνηγάει τον χρόνο και τον κλείνει σε διάφορες μηχανές. Αν και είναι αδύνατο να τον σταματήσει, εντούτοις κάθε γενιά έχει και το συμβολικό της ρολόι, δίνοντας έτσι αξία στον χρόνο, που τόσο αδυσώπητα μας πιέζει, μας φθείρει και ορίζει την καθημερινότητα της ζωής μας. Ρολόγια σοφίας, γνώσης και φρόνησης, ρολόγια εγκράτειας, αρετής, ισότητας, ευρυθμίας και δικαιοσύνης. ''Vita hora'', η ζωή είναι ώρα ισχυρίζονταν οι Λατίνοι και όλοι, στο πέρασμα των αιώνων, προσπάθησαν να την ορίσουν όσο το δυνατόν ακριβέστερα.
Τα πρώτα ρολόγια ήταν απλές πέτρες στημένες όρθιες. Η σκιά τους, καθώς άλλαζε θέση, έδειχνε ανάλογα με το μήκος ή την κατεύθυνση της τις ώρες του ήλιου. Τα Μενχίρ της Βρετάννης, οι οβελίσκοι της Αιγύπτου, οι ελληνικοί γνώμονες, η ηλιακή κλίμακα του Αχάζ, πάνω στα σκαλοπάτια της οποίας κατέβαινε η σκιά, είναι μερικά πέτρινα ηλιακά ρολόγια. Πάντως, οι μετρήσεις μ' αυτόν τον τρόπο δεν μπορούσαν να είναι ακριβείς μιας και ο ήλιος είναι συνεπής στο μεσημβρινό του ραντεβού μόνο 4 ημέρες τον χρόνο. Γι' αυτό οι Ρωμαίοι έλεγαν:''Solis mendaces argvit horas'', δηλαδή οι ώρες του ήλιου είναι απατηλές. Οι Αρχαίοι, για τις ώρες που δεν υπήρχε ήλιος, είχαν ανακαλύψει τα ρολόγια εκροής, όπως τα ρολόγια νερού ή άμμου. Οι γιατροί, μάλιστα, κατέφευγαν στα ρολόγια άμμου για να μετράνε τους χτύπους της καρδιάς. Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 150 π.Χ. ο Κτησίβιος κατασκεύασε ένα ρολόι-στήλη 3,5 μέτρων χρησιμοποιώντας την κινητήρια δύναμη του νερού για να στρέφεται περί τον άξονα του, μπροστά στη στήλη του ηλιακού ρολογιού, που τον κρατούσε ένας έρωτας. Τον 13ο αιώνα ο Άραβας Αλ Τζαραρί κατασκεύασε το πρώτο υδραυλικό ρολόι με μουσικά αυτόματα. Στο Μεσαίωνα την ημέρα κανόνιζαν πότε θα σημάνει η καμπάνα με βάση τον μετρικό δάκτυλο της σκιάς των ρολογιών που λειτουργούσαν με φυσικό φως. Στη νότια πύλη των καθεδρικών ναών της Σαρτρ, της Λυών, του Μετς υψώνεται ο άγγελος της μεσημβρίας με το στήθος σκεπασμένο από μια πλάκα ηλιακού ρολογιού. Αργότερα, στο Παρίσι το 1670, ο Άγγλος Μπάτερφηλντ έφτιαχνε ηλιακές πλάκες τσέπης βασιζόμενος στη λειτουργία των καμπαναριών αυτών. Άλλος τρόπος υπολογισμού της ώρας ήταν τα κεριά. Πάνω τους ήταν χαραγμένα τα χρονικά διαστήματα, τα οποία έδειχναν την ώρα καθώς καίγονταν. Τα πρώτα μηχανικά ρολόγια εμφανίζονται τον 14ο αιώνα και το επάγγελμα της ωρολογοποιίας γίνεται από τα πλέον σημαντικά των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Τον 16ο αιώνα, μάλιστα, οι ωρολογοποιοί έγιναν ορκωτοί επαγγελματίες και απέκτησαν εμβλήματα, λάβαρα και οικόσημα. Το 1657 ο Ολλανδός Κρίστιαν Χούχενς κατασκεύασε το εκκρεμές, το οποίο κτυπάει το εξηκοντάδικο δευτερόλεπτο και κατά κάποιο τρόπο αποτελεί τον προπομπό των σύγχρονων ρολογιών. Ο 19ος αιώνας οδήγησε στην τελειοποίηση της ωρολογοποιίας, αφού βρέθηκαν λύσεις στα τεχνικά προβλήματα των τριβών, της φθοράς και της διαστολής των μετάλλων. Επιπλέον, χρησιμοποιείται ο ηλεκτρισμός, ο οποίος επιτυγχάνει την απόδοση της ώρας με ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια.
Στον 20ο αιώνα τα ''χρόνο'', ''νάνο'', ''πίκο'' είναι τα προθέματα-κλειδιά του ωρολογιακού λεξιλογίου. Η ψηφιοποίηση του χρόνου απέδωσε την απόλυτη ακρίβεια του υπολογισμού του αλλά ο χρόνος πια δεν είναι ζωή μα χρήμα και το κυνήγι του έχει καταφέρει να κρατά δέσμια την προσωπική βούληση και τα θέλω των ανθρώπων. Άλλωστε, στις μέρες μας, είναι όσο ποτέ άλλοτε επίκαιρα τα λόγια του ποιητή:<<Τα ρολόγια που ρωτώ, σφίγγουν το φόβο μου στον ακριβή ρυθμό τους>>.

Σημ: Ο πίνακας είναι '' The persistence of memory '' του Σαλβαδόρ Νταλί (1931)

Μάσκες

Η ανάγκη για μεταμφίεση υπήρξε πάντοτε έντονη και εκδηλωνόταν σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας του ανθρώπου, ανεξαρτήτως των θρησκευτικών ή πολιτισμικών δεδομένων της κάθε εποχής. Μέσο πραγμάτωσης αυτής της διάθεσης είναι οι μάσκες. Οι μάσκες χρησιμοποιήθηκαν στις τελετές και γιορτές όλων σχεδόν των αρχαίων πολιτισμών, συνδυάζοντας συχνά χαρακτηριστικά ανθρώπων και ζώων. Έτσι, συμβολίζονταν η ένωση του ανθρώπινου είδους με όλα τα έμβια όντα του πλανήτη. Αποτελούσαν διαβατήρια για φανταστικούς κόσμους. Ήταν μέσο ερμηνείας της ιστορίας και των ανεξήγητων φυσικών φαινομένων. Ο χρήστης τους βίωνε την εναλλαγή ταυτοτήτων, την υπέρβαση των γήϊνων περιορισμών, ένιωθε προστασία και ανανέωση. Οι χορευτές, που τις φορούσαν, μεταμορφώνονταν σε πνεύματα ή κυριεύονταν από τα πνεύματα που ''κατοικούσαν'' σ' αυτές, γεφυρώνοντας τον αληθινό με τον πνευματικό κόσμο. Κατασκευασμένες από ξύλο, ύφασμα, δέρμα, ψημένο πηλό, χαλκό, χρυσό, φλοιούς δέντρων, χαρτί, κόκαλα, φτερά, φύλλα, γυαλί, οι μάσκες κάλυπταν το πρόσωπο ή όλο το κεφάλι. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε ολόκληρη τελετουργία για την κατασκευή τους, όπως στις μάσκες iroquois. Λαξεύονταν σε ξύλο από ζωντανό δέντρο, το οποίο με τη σειρά του έπρεπε να ερωτηθεί, για να δώσει την άδεια του, εφόσον του είχε προσφερθεί καπνός ως δώρο. Στη συνέχεια ο κατασκευαστής της μάσκας έπρεπε να πιει από τους χυμούς του για να αδελφοποιηθεί με το πνεύμα του δέντρου και να αφήσει τον κορμό του κομμένο για μία μέρα προκειμένου το πνεύμα να βρει άλλη κατοικία.
Οι λαοί πίστευαν ότι οι μάσκες συγκεντρώνουν τεράστιες δυνάμεις. Γι' αυτό και η χρήση τους επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς της ζωής τους. Ταφικές μάσκες, για παράδειγμα, τοποθετούνταν συχνά στο πρόσωπο των νεκρών στην αρχαία Αίγυπτο, στη Ρώμη, στην Κίνα, στο Μεξικό και στη φυλή των Χόπι (ιθαγενείς της Βορ. Αμερικής), είτε για να προστατεύουν τον θανόντα από τα κακά πνεύματα, είτε για να οδηγήσουν το πνεύμα του νεκρού πίσω στο σώμα του σε μια επόμενη ζωή. Στην Ανατ. Ασία τις φορούσαν για να θεραπεύσουν όσους έπασχαν από ιλαρά ή χολέρα. Οι ιθαγενείς της Βορ. Αμερικής χρησιμοποιούσαν πολεμικές μάσκες για να κρύψουν από τον εχθρό τα συναισθήματα τους κατά τη διάρκεια της μάχης. Οι μογγολικοί χοροί με τις μάσκες, γνωστοί και ως τσαμ, καλωσόριζαν τον ερχομό της νέας χρονιάς με σκοπό να καταστρέψουν τα κακά πνεύματα του προηγούμενου έτους. Στη Βενετία μασκοφορεμένες εταίρες συμμετείχαν σε έκλυτα παιχνίδια, κρυμμένες πίσω από την ανωνυμία που τους παρείχε η μάσκα τους. Η ηθική διαφθορά προκάλεσε την θέσπιση διατάγματος το 1268, σύμφωνα με το οποίο οι μάσκες επιτρέπονταν από τις 5/12 εώς τις 16/12 κάθε χρόνου. Έτσι, γεννήθηκε το Καρναβάλι της Βενετίας.
Οι μάσκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο και στην τέχνη. Το αρχαιοελληνικό δράμα είχε τις ρίζες του σε διονυσιακές τελετές με μάσκες προσωπεία. Η ύπαρξη της μάσκας ήταν μια πρόκληση για τους ηθοποιούς να υποδυθούν τους χαρακτήρες χρησιμοποιώντας τον τόνο και την χροιά της φωνής τους, αλλά και τη γλώσσα του σώματος τους καθώς δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την εκφραστικότητα του προσώπου τους. Σε μεσαιωνικά έργα οι μάσκες είχαν τη μορφή δράκων, τεράτων, αλληγορικών χαρακτήρων και απεικονιστικών εκδοχών της μορφής του διαβόλου. Στην αναγέννηση, διαδεδομένες ήταν οι μισές μάσκες (κάλυπταν τα μάτια και τη μύτη) , που χρησιμοποιήθηκαν στην commedia dell' arte μετά το1600. Στην Ιαπωνία οι πιο γνωστές μάσκες ήταν αυτές στις παραστάσεις του θεάτρου Νο. Κύριο χαρακτηριστικό τους οι διακριτικές εκφράσεις. Ο χορευτής που λάμβανε μέρος σε δραματικές αναπαραστάσεις στην Ιαπωνία αποκαλούνταν <<σάμπα>> και η μάσκα του είχε εξογκώματα στο μέτωπο και στα μάγουλα. Οι μάσκες στην κινέζικη όπερα άρχισαν να χρησιμοποιούνται πριν από το 1300, αν και σήμερα είναι πλέον ζωγραφιές πάνω στο πρόσωπο των ηθοποιών. Στις μέρες μας η μάσκα αποτέλεσε έμπνευση και μοτίβο σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες.
Αποτιμώντας, λοιπόν, τη σημασία της μάσκας διαπιστώνουμε πόσο διαρκής και ουσιώδης, σε κάποιες των περιπτώσεων, υπήρξε η χρήση-προσφορά της στην ζωή των ανθρώπων και στην εξέλιξη των πολιτισμών τους ανά τους αιώνες. Τι κι αν σήμερα, στην εποχή της απομόνωσης και ''αυτοπροσωπολαγνείας'', η μάσκα έγινε το όπλο των διπρόσωπων, οι οποίοι, σαν τις εταίρες στη Βενετία, κρύβονται πίσω τους για να κρύψουν τη μηδαμινότητα της ψυχής τους. Άλλωστε, όπως έγραψε και ο Όσκαρ Ουάιλντ:<<Οι άνθρωποι είναι λιγότερο ο εαυτός τους όταν μιλούν αυτοπροσώπως. Δώστε τους μια μάσκα και θα πουν την αλήθεια>>.

Σημ: Ο πίνακας είναι η ''Παλλάς Αθηνά'' του Γκούσταφ Κλίμτ (1898)

''100 χρόνια μοναξιάς'' του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

Tον Οκτώβρη του 1966 έφτασε στα γραφεία του εκδοτικού οίκου Carmen Balcells στη Bαρκελώνη ένα πακέτο από το Mεξικό. Περιείχε το χειρόγραφο ενός μυθιστορήματος, κάποιου άγνωστου έως τότε κολομβιανού συγγραφέα. Tίτλος έργου: «Eκατό χρόνια μοναξιά». Tο βιβλίο θα κυκλοφορήσει πρώτη φορά στην ισπανική γλώσσα στις 5 Iουνίου του 1967. Mόνο που εκείνο το χειρόγραφο, ώσπου να φτάσει στα γραφεία της Sudamericana στο Mπουένος Aϊρες (του οίκου που το εξέδωσε) το φθινόπωρο του 1966, έζησε μια οδύσσεια που δεν έχει να ζηλέψει και πολλά από το βίο και την πολιτεία της οικογένειας Mπουεντία, που πρωταγωνιστεί στο βιβλίο. H δακτυλογράφος που είχε στα χέρια της το μοναδικό χειρόγραφο, έπαθε τροχαίο ατύχημα καθώς πήγαινε στο ταχυδρομείο. H ίδια βγήκε σώα και αβλαβής, αλλά τα χαρτιά είχαν σκορπιστεί στο δρόμο και είχαν βραχεί. Eκείνη τα μάζεψε ένα-ένα, τα πήγε στο σπίτι της και τα σιδέρωσε. Όταν ύστερα από τόσες περιπέτειες κατόρθωσε να φτάσει στο ταχυδρομείο, ο υπάλληλος τα ζύγισε και ζήτησε 40 πέσος για τα ταχυδρομικά τέλη. Ο Γκαρσία Mάρκες, συγγραφέας του μυθιστορήματος και η γυναίκα του διέθεταν εκείνη τη στιγμή μόνο 25 πέσος. Aποφάσισαν λοιπόν να στείλουν τα μισά φύλλα εκείνη την ημέρα. Tα υπόλοιπα τα έστειλαν λίγες μέρες αργότερα, αφού προηγουμένως έβαλαν ενέχυρο τα ελάχιστα υπάρχοντα που τους είχαν απομείνει. Το βιβλίο έγινε γνωστό από στόμα σε στόμα και μέσα σε δύο εβδομάδες εξαντλήθηκαν και τα 8.000 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης.
Αδιαμφισβήτητα, τα ''100 χρόνια μοναξιάς'' αποτελούν "τοιχογραφία" μιας εποχής, ενός λαού, της μοίρας όχι μόνο της Κολομβίας, αλλά ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής, που για δύο αιώνες τώρα παλεύει απεγνωσμένα να βρει μια διέξοδο. Την αγωνία και το σισύφειο χαρακτήρα αυτής της πάλης δίνει ο Μάρκες με αξεπέραστη λογοτεχνική μαεστρία, περιγράφοντας την τραγική πορεία του ήρωα της ελευθερίας συνταγματάρχη Αουρελιάνο Μπουενδία από την ώρα της υπέρτατης προσφοράς ως τη στιγμή της έσχατης φθοράς και της προσωπικής ολοκληρωτικής εκμηδένισης. Η αφήγηση του παραπέμπει στα παραμύθια των γιαγιάδων μας και οι μύθοι, που πλάθει, αποτυπώνουν μ' ένα μοναδικό τρόπο την στυγνή και πολλές φορές απάνθρωπη πραγματικότητα, που βιώνει ο ίδιος και ο λαός του σ' αυτό το πολύπαθο μέρος του πλανήτη μας.
Παρακάτω, αναφέρονται κάποια από τα καταπληκτικά πράγματα που αποτύπωσε στο χαρτί ο υπέροχος αυτός γητευτής του λόγου και του πνεύματος:

1. Τα πράγματα έχουν τη δική τους ζωή, φτάνει μόνο να ξυπνήσεις την ψυχή τους.
2. Αισθάνθηκε ξεχασμένος, όχι με την επανορθώσιμη λησμονιά της καρδιάς, αλλά με την σκληρή και αμετάκλητη λησμονιά του θανάτου.
3. Είχε πάει στον άλλο κόσμο, αλλά γύρισε γιατί δεν άντεξε την μοναξιά.
4. Έφτασε να υποκρίνεται με τόση αληθοφάνεια, ώστε κατέληξε να παρηγορείται με τα ίδια της τα ψέματα.
5. Στην πραγματικότητα δεν τον ενδιέφερε ο θάνατος, μόνο η ζωή, και γι' αυτό το συναίσθημα που αισθάνθηκε , όταν απήγγειλαν την καταδίκη ( σε θάνατο), δεν ήταν φόβος αλλά νοσταλγία.
6. Το μυστικό για τα καλά γηρατειά δεν ήταν τίποτε άλλο από μια τίμια συμφωνία με τη μοναξιά.
7. Δεν πεθαίνει κανείς όταν πρέπει, αλλά όταν μπορεί.
8. Ο άλλος πόλεμος , ο αιματοκυλισμένος είκοσι χρόνια, δεν τους είχε στοιχίσει τόσο όσο ο διαβρωτικός πόλεμος των αιώνιων αναβολών.
9. Ο κόσμος θα' χει γαμηθεί πέρα για πέρα τη μέρα που οι άνθρωποι θα ταξιδεύουν στην πρώτη θέση και η λογοτεχνία στο βαγόνι με τα εμπορεύματα.
10. Είχε φύγει μακριά της, προσπαθώντας να τη βγάλει από το μυαλό του, όχι μόνο με την απόσταση, αλλά και με μια απερίσκεπτη ορμή, που οι σύντροφοι του έπαιρναν για τόλμη. Αλλά όσο περισσότερο βούταγε την εικόνα της στη λάσπη του πολέμου τόσο περισσότερο ο πόλεμος έμοιαζε με την Αμαράντα. Έτσι, είχε βασανιστεί στην εξορία, ψάχνοντας να βρεί τρόπο να τη σκοτώσει με τον ίδιο το θάνατο του.
11. Έσκαψε τόσο βαθιά στα αισθήματα του και αναζητώντας το συμφέρον, συνάντησε τον έρωτα, γιατί προσπαθώντας να την κάνει να τον αγαπήσει, κατέληξε να την αγαπήσει αυτός.
12. Τη συνάντησε στην εικόνα που πλημμύριζε την ίδια την τρομερή του μοναξιά.
13. Μετά από τόσα χρόνια θάνατο, ήταν τόση η λαχτάρα για τους ζωντανούς, τόσο πιεστική η ανάγκη για συντροφιά, τόσο τρομακτική η προσέγγιση σ' εκείνον τον άλλο θάνατο που υπάρχει μέσα στο θάνατο, που ο Προυδένσιο Αγκιλάρ είχε φτάσει ν' αγαπήσει το χειρότερο εχθρό του.
    

Σημ: Ο πίνακας είναι '' Η Μπάντα '' του Φερνάντο Μποτέρο

Υπερρεαλισμός

Υπερρεαλισμός αποκλήθηκε το καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε και άνθησε στο Παρίσι την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ο όρος επινοήθηκε το 1917 από τον Γάλλο ποιητή Γκιγιώμ Απολιναίρ στο θεατρικό του έργο ''Οι Μαστοί του Τειρεσία''. Δήλωνε, έτσι, τον αναλογικό τρόπο με τον οποίο μπορεί ν' αποδοθεί η πραγματικότητα. Βασικές επιρροές της πρώιμης υπερρεαλιστικής ομάδας ήταν οι Ρεμπώ, Λωτρεαμόν, Μαλλαρμέ, ο γερμανικός ρομαντισμός και το αγγλικό γοτθικό μυθιστόρημα. Επίσης, πολλοί από τους πρώτους σουρρεαλιστές προήλθαν από το προγενέστερο κίνημα του Ντανταισμού. Το πρώτο γνήσια υπερρεαλιστικό έργο είναι τα ''Μαγνητικά Πεδία''(1919) των Αντρέ Μπρετόν και Φιλίπ Σουπώ. Το επίσημο όργανο του υπερρεαλιστικού κινήματος ήταν αρχικά το περιοδικό La Revolution Surrealist(1924-1929).
Ο Μπρετόν χαράζοντας τις γενικές γραμμές του Υπερρεαλισμού, στο ''Μανιφέστα του Σουρρεαλισμού''(1924), γράφει:<<Υπερρεαλισμός: όνομα αρσενικό. Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός με τον οποίο μπορείς να εκφράσεις είτε προφορικά, είτε γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο την πραγματική λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική, έξω από κάθε προκατάληψη αισθητική ή ηθική>>. Ο Μπρετόν, εξοικειωμένος με τις τεχνικές της φρουδικής ανάλυσης, εισήγαγε έναν επιθετικό μοντερνισμό, ο οποίος άλλαξε μια για πάντα την ιδέα που έχουμε για κάθε ακαδημαική και έλλογη μορφή τέχνης. Ο υπερρεαλιστικός αυτοματισμός αποτελεί, ως και σήμερα, για τους μυημένους, τη διαδικασία γραφής ή σχεδίασης κατά την οποία ο δημιουργός λειτουργεί αυθόρμητα, προβάλλοντας μ' αυτόν τον τρόπο το ασυνείδητο χωρίς κανένα στοιχείο αυτολογοκρισίας ή ηθικού και αισθητικού περιορισμού. Διακεκριμένα μέλη του κινήματος, όπως ο Ελυάρ, ο Κρεβέλ, ο Ντεσνός, ο Περέ, ο Βιτράκ κ.α., αντέδρασαν σ' αυτό που οι ίδιοι ερμήνευσαν ως μια βαθιά κρίση του δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μια ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ και στα πολιτικά ιδεώδη του Μαρξισμού. Έδωσαν έμφαση στις παράλογες ή μη σοβαρές μορφές συμπεριφοράς, για να απαλλάξουν μια και καλή τον άνθρωπο από τα συμπτώματα ευνουχισμού, αλλοτρίωσης, περιχαράκωσης και υποβίβασης στις κατηγορίες του κάνω και του έχω. Ο Υπερρεαλισμός είχε μεσσιανικό και επαναστατικό χαρακτήρα και γι' αυτό συγχρωτίστηκε σχεδόν αμέσως με την πολιτική. Εξέφρασε έναν έντονα πολιτικό ευαγγελισμό και οραματίστηκε την απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφή δουλείας και καταπίεσης, ευλογώντας κάθε μορφή ουτοπίας. Ο Μωρίς Μπλανσό έγραψε:<<Ο Υπερρεαλισμός δεν είναι σύστημα ή σχολή. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη πρακτική ζωής, που έχει τη δική της γνωσιοθεωρία για μια θεωρία της πράξης>>.
Εκτός από την ποίηση και την πεζογραφία ο Υπερρεαλισμός επηρέασε και το θέατρο(Αρτώ), τον κινηματογράφο(Μπονιουέλ), τη ζωγραφική(Νταλί, Πικάσο, Έρνστ, Μίρο, ντε Κίρικο), τη γλυπτική(Τζιακομέτι). Ως επίσημο έτος της εμφάνισης του στην Ελλάδα θεωρείται το 1935 όταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος εξέδωσε την ποιητική συλλογή ''Υψικάμινος''. Επίσης, υπερρεαλιστής καταγράφεται ο Νικόλαος Εγγονόπουλος από την στιγμή της εκδόσεως του ''Μην ομιλείται εις τον οδηγό'' το 1938, καθώς και πολλοί μεταγενέστεροι αυτών, μεταξύ των οποίων ο Οδυσσέας Ελύτης(στην αρχή της δημιουργίας του), η Μαίρη Αξιώτη, ο Νίκος Γκάτσος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Νάνος Βαλαωρίτης κ.α.
Αποτιμώντας την προσφορά του υπερρρεαλισμού, ο ιστορικός λογοτεχνίας Μaurice Nadeau γράφει:<< Ο Σουρρεαλισμός φιλοδοξούσε να σπάσει το φράγμα του υποκειμενισμού. Ο άνθρωπος δεν ήταν πια το κατασκεύασμα ενός αιώνα θετικισμού, συνειρμισμού και επιστημονισμού, αλλά ένα πλάσμα με επιθυμίες, ένστικτα και όνειρα, έτσι όπως τον φανέρωνε η ψυχανάλυση. Οι σουρρεαλιστές, με τον δικό τους τρόπο, έγιναν μαρξιστές και φρουδιστές, κι έριξαν το βάρος στη διπλή επανάσταση που έπρεπε να γίνει: ν' αλλάξουμε τον κόσμο, ν' αλλάξουμε τη ζωή>>.
Τα συνθήματα ''ν΄αλλάξουμε τον κόσμο'' και ''ν΄αλλάξουμε τη ζωή'', που στοίχειωσαν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες των σουρρεαλιστών, ίσως αποτελούν την απάντηση και στις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου για έναν καλύτερο κόσμο, για μια καλύτερη ζωή.

Σημ: Ο πίνακας είναι ''Τα ανθρωπόμορφα συρτάρια'' του Σαλβαδόρ Νταλί(1936)